Lamba neden patlar? Şeklinde aklınıza gelebilecek soruların yanıtı patlama sıklığına göre değişiklik gösterecektir. En temelde her bir lamba ya da kullandığınız her bir ürünün bir ömrü vardır. Bu ömür rasgele bir şekilde belirlenmez. Daha açık olması açısından bir örnek düşünelim. Bir firma yüzyıllarca patlamadan yanacak bir lamba piyasaya sürdüğünde en başta çok rağbet görse de bir süre sonra kimsenin lambaya ihtiyacı olmayacaktır.
Aldığınız her bir ürünün ne kadar kullanılabileceği ve nasıl arızalar verebileceği önceden bellidir. Planlı eskitme konusunu lamba neden patlar konusuna değindikten sonra inceleyeceğiz. Yazının kimi yerlerinde teknik konuları incelerken kimi yerinde de 120 yıldır yanan bir ampul gibi bazı hikayeleri inceleyeceğiz.
Lamba Neden Patlar?
Lambalar genellikle fazla voltaj ya da akım sebebiyle patlar. İçerisinde bulunan Tungsten Flaman ne kadar 3422 derece sıcaklığa kadar dayanabilse de sınırları vardır. Eğer evinizdeki ya da işyerinizdeki lamba sürekli patlıyorsa elektrik tesisatında ciddi bir sorun olabilir. Nötr yerine toprak hattının bağlanması gibi birçok sorunla karşı karşıya olabilirsiniz.
Lambaların neden patladığını inceledikten sonra elbette tamirini de inceleyeceğiz. Tabii ki lamba kadar küçük bir elektronik parçanın içerisinde de 220 volt gerilim olduğundan içini açmak ve tamir etmeye çalışmak tehlikelidir.
Ampullerde ışık Flamanın ısınması ile oluşur. Flaman daha çok dirence sahip olması için uzun bir şekilde kıvrılır. Daha çok direnç de daha çok ısı demektir. Ampullerde ışık bu şekilde oluştuğundan ampulün içerisinde ciddi bir sıcaklık mevcuttur. Bu kadar sıcak bir telin sürekli hareket ya da ani hareketler etmesi telin kopmasına neden olacaktır.
Ampulün cam dayanağı sallanıyorsa ya da ampul sürekli hareket ediyorsa Flaman kopabilir. Bu da ampulün patlaması demek. Eğer ampulünüz birkaç ayda bir ya da daha kısa sürede patlıyorsa elektrik tesisatınız ile ilgili sorunlar olabilir.
Ampuller basit bir yapıdadır. Faz ve nötr olmak üzere iki kablo bağlantısı ampulün çalışması için yeterlidir. Bu bağlantıların arasına genellikle topraklama eklenmez. Topraklama kaçak akımın ya da temas edilmesi muhtemel yerlerin korunmasını sağlar. Nötr ve toprak aynı şeyler değildir.
Her elektronik cihazda olduğu gibi ampullerde de elektriğin iyi iletilmesi için özel teller kullanılır. Bakır nikel teller ile enerji ampulün başlığından Flamana taşınır. Flamanın bir ucundan faz diğer ucundan nötr gelir ve uzun direnci yüksek Flaman ısınır. Bu da ışığı oluşturur. Ampulün dış kısmında bulunan cam ısı ve oksijenin temasını önler. Eğer bu temas önlenmeseydi bir yanma gerçekleşirdi. Bu aşamaya kadar incelediğimizde içi vakumlu boş bir ampul ve bir ucundan faz diğer ucundan nötr verilen bir Flaman’ımız var.
Eğer ampulün içi bu şekilde kalsaydı Flaman zamanla buharlaşırdı ve gazı ampulün içerisini doldururdu. Bu nedenle vakumlanmış camın içerisi azot ve argon gibi gazlarla doldurularak ampulün parlaklığının zamanla azalması önleniyor. Ampulün yapısı genel olarak bu şekildedir. Centennial Light ampulünün 1901 yılından beri nasıl yandığına geçmeden önce ampul değişimi ve tamiri ile ilgili balıkları inceleyelim.
Lamba (Ampul) Nasıl Değiştirilir ve Nelere dikkat etmek gerekir?
Ampul değişimi gayet basit bir olay gibi görünse de dikkatli olunması gerekir. Eliniz ıslaksa ya da ampulün çevresinde herhangi bir iletken sıvı varsa ampulü değiştirmeyi erteleyebilirsiniz. 100 milisaniyelik bir sürede bile ampul ve eliniz arasında bir iletken olması elektriğe çarpılma riskini ortaya koyar.
Bir ampulü bile değiştiremez miyim sanki yaparım! Şeklinde bir tutum sergilemektense önlem alarak değişim yapmanız daha doğru bir karar olacaktır. Ampulün faz ve nötr bağlantısının yapıldığı vida kısmına hiçbir şekilde temas etmemeniz gerekiyor. Bu kısımda %50 ihtimal ile elektrik vardır. Ampullerin tesisat bağlantısı yapılırken faz ve nötr sırası genellikle önemsenmez. Nasıl bir bağlantı yapılırsa yapılsın faz ve nötr ampule verildiği sürece ampul çalışacaktır.
Bu sebeple ampulün uç noktası yerine vida kısmında faz olabilir. Faz da hafife alınamayacak kadar tehlikeli bir enerjidir. Elektrikte kaçınmanız gereken 3 kablo R, S ve T fazlarının olduğu kablolardır.
Ampulün cam kısmından sıcaksa bir bez ile tutarak değiştirmek ve bu değişimi yaparken sigortayı indirmek hiçbir risk olmadan ampulü değiştirmenizi sağlar. Genellikle ampul duyları elektrik olabilecek yerlere dokunmanızı engelleyecek şekilde tasarlanır. Bu sebeple elektrikçiler ve çoğu kişi elektrik varken fazla önemsemeden ampul değiştirebiliyor.
Çok az bir tehlikesi varmış gibi görünse de önlem almak her zaman en doğru karar olacaktır. Sadece ampul değişimi yaparken değil elektriğin işin içinde olduğu herhangi bir durumda alabileceğiniz tüm önlemleri almalısınız. Bir priz ya da bir anahtar değişimi yaparken bu önlemleri almazsanız kesinlikle elektriğe çarpılırsınız.
Değişim yapması en kolay elektrik malzemesi ampul denilebilir. Özellikle priz ve anahtarlar göz önüne alındığında. Elinizde su ya da iletken bir malzeme varken bu tür elektrik elemanlarına hiçbir şekilde yaklaşmamalısınız. Özellikle sanayide çalışıyorsanız işyerinize genellikle 3 faz gelir. Bu 3 fazın her birisi nötr ile ölçüldüğünde 220 volt civarı verecektir. Ancak iki faz arası 380 volt olduğundan bu da tek gidiş bilet demektir. Dolayısıyla elektriğin olduğu herhangi bir işte hiçbir şeyi küçümsemeyin.
Ampul Sürekli Patlıyorsa Nasıl Tamir Edebilirim?
Tamir seçeneğini düşünmeniz için öncelikle ya elektrik ya da elektronik bilmeniz gerekiyor. Bu alanlara yabancıysanız bu işe asla girişmeyin. Zaten tamirine pek de değecek malzemeler olduklarını söyleyemem. Ancak ampulünüz sürekli patlıyorsa bu normal bir durum değildir. Elektrik bilginiz yoksa kesinlikle bir elektrikçi çağırmalısınız.
Eğer elektrik bilginiz varsa ilk yapmanız gereken sigortayı kapatıp birinin açmasına karşı başına birisini dikmektir. Ardından kontrol kalemi ile duyun içerisindeki iletken kısımları ölçün. Eğer elektrik yoksa bir ölçü aletini alternatif akım seviyesine getirin ve faz ve nötr girişlerinin olduğu kablolarla birlikte ölçü aletini bantlayın.
Ölçü aleti daha küçük voltajlarda daha stabil gerilim ölçebilmek için 220 volt seviyesinden daha küçük seviyeler de bulundurabiliyor. Ölçü aletinizi bu sebeple en yüksek voltaj değerinin olduğu kısma alın.
Daha sonra sigortayı açın ve gelen voltaj değerini inceleyin. Eğer voltaj 210 – 230 volt civarında değilse ya çok yüksek ya da çok düşükse bir sorun var demektir. Bu aralığın birkaç volt altı ya da birkaç volt üstü sorun olmayabilir. Ancak 170 volt ya da 270 volt gibi uç değerlerde voltaj varsa kesinlikle tesisatta bir sorun var demektir. Voltaj düşükse ya da yüksekse buatın içerisinde bir sorun olabilir. Bilginiz varsa elektriği kestikten sonra buatı inceleyebilirsiniz. Eğer bilginiz yoksa kesinlikle bir elektrikçi çağırmalısınız. Tabii ki evinize giren voltajı da ölçebilirsiniz ancak bu tür ölçümler çok tehlikelidir.
Evinizin bir bölümüne gelen voltajı ölçmek için sigortayı kapatıp bağlantıyı yapıp sigortayı açabilirsiniz. Ancak elektrik girişini ölçerken ölçü aletini sigortaya bağlama aşamasında sorunlar yaşayabilirsiniz. İletken bir kısma yanlışlıkla dokunmak da cabası. Bu sebeple bir elektrikçi çağırmak en doğrusu olacaktır.
Eğer ampul sürekli patlamıyorsa ve elektronik kısmında bir arıza çıkmışsa içini açıp inceleyebilirsiniz. Bir havya, lehim teli ve pastası ile kaba arızaları çözebilirsiniz. Elektronik bilginiz varsa ampulün içerisindeki Flamanlara zarar vermeden elektronik kısma ulaşın. Bu kısımda kararmış ya da erimiş bir devre elemanı varsa ki bu genellikle kondansatör olur devre elemanını havya ile söküp elektronikçilerden aynısını alarak ya da eski bir aletin içerisinde bu parçayı arayarak değiştirebilirsiniz. Tabii ki bu söylediklerim yeni nesil tasarruflu ampuller içindir.
Ürün Yaşam Döngüsü Nedir?
Ürün yaşam döngüsü her canlıda olduğu gibi doğma, büyüme, olgunluk ve ölüm aşamalarını kapsar. Bu da her ürünün bir yaşam ve bitiş süresinin olduğunu söyler. Yazının başında da belirttiğim gibi önceden ürünler dayanabildiği kadar çok dayanabilecek şekilde kaliteli malzemelerle yapılırken günümüzde yaşam süresi ayarlanmasından dolayı bilerek zayıflatılabiliyor.
Ülkeler arası ticaret ve ekonomi için bu durum ne kadar faydalı olsa da yaşam süresi dolmuş ürünler bir çöplük oluşturuyor. Bu çöplük elektronik sektöründe daha kolay eritilebilmesine rağmen diğer sektörlerde büyük sorun oluşturuyor. Bundan 50 yıl ya da 10 yıl önceki bir elektronik malzemenin içerisindeki kondansatör, direnç, diyot gibi elektronik malzemeler günümüzde de kullanılabiliyor. Elektronikçiler bozulan bir malzemeyi değiştirmek için genelde eski elektronik cihazların içindeki parçaları kullanıyor.
Bu durum gerçekten faydalı ve olması gereken bir durumdur. Sürekli bir elektronik çöplüğünün olması ve bu konuda bir şey yapılmaması çok büyük sorunlar doğurabilirdi. Ürün yaşam döngüsü ya da planlı eskitme ile ilgili Barış Özcan’ın videosunu inceleyebilirsiniz. Bu sorunu düşünmeye kalktığınızda çıkmazlara girebilirsiniz. Bir yanda bir ürünün sürekli satılabilmesi için eskimesi diğer yanda da bu ürünlerin sürekli alınıp bir çöpe dönüşmesi var.
Lamba (Ampul) neden patlar ya da şu alet neden bozuldu gibi kavramlar ömür boyu hayatımızda kalacaktır. Yapılan her bir ürünün kalite standardı ve yaşam süresi olması eski yıllarda belgelenerek anlaşılmış bir durumdu.
1901 Yılından Berri Yanan Centennial Light
Lamba neden patlar konusundan yaklaşık 120 yıldır yanan bir ampule geldik. Bu ampul dünyanın en uzun süre yanan ampulü unvanını almıştır. Şu anda verdiği ışık bir gece lambası kadar olsa da Centennial Light günümüze kadar neredeyse hiç kapanmamıştır.
Şu anda bu ampulün web sitesi bile var. Fotoğraflarının kullanılması neredeyse lisanslı şekilde. Ampul bir itfaiye istasyonunda bulunuyor ve 7 / 24 bir kamera ile izleniyor. Bu kamera birkaç defa bozulduğu için değiştirilmek zorunda kalınmış. Evinizde kullandığınız ampullerin 120 yıl yaşadığını düşünsenize. Sizin için çok iyi olabilir ancak ampul firmaları için bu durum gerçekten üzücü olurdu. Neyse ki evimizdeki ampuller birkaç yılda patlıyor.
centennialbulb.org Web sitesinde ampulün fotoğrafları ve canlı yayını mevcut.
Nöbetçi personelin bulunduğu her gün
10:00 – 11:30
15:00 – 17:00
Saatleri arasında ampulü ziyaret bile edebiliyorsunuz.